Konwencja Karpacka szansą dla turystyki zrównoważonej

Monika Ochwat – Marcinkiewicz

Stowarzyszenie Ekopsychologia

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

www.ekopsychologia.com

I. Koncepcja zrównoważonej turystyki

Zrównoważona turystyka harmonizuje ochronę środowiska z rozwojem gospodarczym i społecznym  określonego regionu. Turystyka może i powinna grać istotną rolę w dążeniu do zrównoważonego rozwoju regionu Karpackiego. Każda forma aktywności turystycznej może mieć biofizyczny wpływ na ekosystem górski dlatego odpowiednio zorganizowana turystyka jest decydująca w efektywnej ochronie i rozwoju tych unikatowych obszarów.

1. Podstawowe zasady rozwoju turystyki zrównoważonej

Niemal każda forma turystyki może zostać zaplanowana i realizowana tak, aby nie degradować środowiska naturalnego oraz społecznego. Wystarczy podczas opracowania i wdrażania przedsięwzięć turystycznych przestrzegać zasad, odnoszących się do aspektu przyrodniczego, społecznego, kulturowego oraz ekonomicznego.

Aspekt przyrodniczy

• Poszanowanie i ochrona biologicznej różnorodności regionu;
• Ustalenie i przestrzeganie chłonności regionu;
• Monitorowanie chłonności w miarę rozwoju turystyki;
• Monitorowanie wpływu działalności turystycznej na florę, faunę oraz krajobraz regionu;

Aspekt społeczny

• Poszanowanie społecznej różnorodności regionu;
• Zapewnienie, że rozwój turystyki chroni, a nie niszczy różnorodność kulturową społeczności lokalnej;
• Aktywne zniechęcanie do form turystyki powodującej dysfunkcje społeczne;
• Zapewnienie takiej skali, rodzaju i tempa turystyki, które sprzyja naturalnej gościnności wobec turystów i obopólnego zrozumienia;

Aspekt kulturowy

• Poszanowanie różnorodności lokalnego dziedzictwa i kultury regionu;
• Promowanie autentycznej i unikalnej turystyki kulturowej, nie sprowadzającej kultury miejscowej do roli towaru;
• Rozwijanie turystyki charakterystycznej dla obszaru - unikanie kopiowania;
• Promowanie turystyki zgodnie z lokalnymi aspiracjami kulturowymi i rozwojowymi;

Aspekt ekonomiczny

• Rozwijanie takich form zatrudnienia, które zatrzymują ludzi na danym obszarze;
• Kultywowanie i rozwój tradycyjnych zawodów;
• Popieranie różnorodności ekonomicznej poprzez łączenie turystyki z istniejącą działalnością lokalnej społeczności;
• Promowanie wykorzystania i sprzedaży lokalnych produktów żywnościowych i usług;

2. Korzyści z turystyki zrównoważonej

Podstawową zaletą turystyki zrównoważonej jest jej długotrwałość. Ta długotrwałość odnosi się zarówno do produktu turystycznego, popytu na ten produkt, jak i do rozwoju gospodarczego oraz społecznego danego miejsca.

Turystyka zrównoważona przynosi szereg korzyści gospodarczych, społecznych oraz środowiskowych:

• Stanowi ważne dodatkowe lub nowe źródło dochodu;

• Wspiera powstawanie nowych miejsca pracy w turystyce i działalności okołoturystycznej;
• Utrzymuje już istniejących miejsca pracy w sektorze usług (transporcie, usługach noclegowych);
• Wspiera powstawanie nowych przedsiębiorstw. Wzmacnia tym samym lokalną gospodarkę;
• Inicjuje rozwój nowych atrakcji, tj. zaplecza kulturalnego czy rozrywkowego;
• Zwiększa poczucie przynależności społecznej;
• Chroni i rozwija miejscowe obyczaje, usługi oraz rzemiosło;
• Wspiera rozwój tożsamości lokalnej;
• Zapewnia zasoby finansowe i jest istotnym bodźcem do ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego;
• Inicjuje działania mające na celu ochronę i rewitalizację obiektów historycznych, np. zamków, klasztorów, parków i ogrodów;
• Wpływa na poprawę stanu środowiska naturalnego (wywóz śmieci oraz ogólna poprawa stanu budynków i gospodarstw domowych);

II. Turystyka zrównoważona w Karpatach

1. Karpaty – idealny punkt docelowy

Region karpacki ma duży potencjał do rozwoju turystyki ze względu na relatywnie dobrze zachowane dziedzictwo naturalne i kulturowe oraz rozwiniętą sieć schronisk górskich i szlaków pieszych.

Turystyka jest niewątpliwie szansą na rozwój gospodarczy w tego regionu. Dodatkowo inwestycje turystyczne uwzględniające podnoszenie poziomu wiedzy społeczności lokalnych umożliwią mieszkańcom Karpat podejmowanie nowych i dodatkowych form zatrudnienia.

Następujące formy turystyki mogą być z powodzeniem rozwijane w regionie Karpackim:

•      Turystyka tradycyjna i wiejska

•      Ekoturystyka

•      Agroturystyka

•      Turystyka kulturowa

2. Niepokojące tendencje

Rozwój turystyki w Karpatach jest obecnie zupełnie niekontrolowany, co oznacza że infrastruktura turystyczna powstaje często bez uwzględnienia walorów krajobrazowych, charakteru miejsca i lokalnej kultury. Turystyka zimowa, opierająca się głównie na narciarstwie zjazdowym rozwija się niebywale szybko. Masowe budowanie wyciągów narciarskich powoduje wycinkę wielu hektarów lasów. Brak wiedzy o rodzajach preferowanych przez turystów form aktywności turystycznych powoduje brak zróżnicowanej oferty oraz jej sezonowość.

III. Konwencja na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju Karpat

Konwencja została podpisana przez Republikę Czeską, Republikę Węgierską, Polskę, Rumunię, Republikę Słowacką, Serbię oraz Ukrainę w Kijowie w 2003 roku. Polska ratyfikowała Konwekcję 27 lutego 2006 roku i weszła ona w życie w czerwcu 2006 roku

Konwencja Karpacka jest instrumentem innowacyjnym, zapewniający międzynarodową ochronę unikatowego środowiska naturalnego oraz dziedzictwa kulturowego, znajdującego się w Karpatach. Ma ona za zadanie podnoszenie jakości życia mieszkańców regionu, wzmocnienia lokalnej gospodarki i zwiększenia aktywności społeczności lokalnych;

W ramach Konwencji kraje podejmują współpracę w następujących dziedzinach:

·         Zintegrowane podejście do gospodarowania zasobami ziemi,

·         Ochrona i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej,

·         Planowanie przestrzenne,

·         Zrównoważone i zintegrowane zarządzanie wodami dorzeczy,

·         Zrównoważony transport i infrastruktura,

·         Zrównoważona turystyka,

·         Przemysł i energia,

·         Dziedzictwo kulturowe i wiedza ludowa,

·         System ocen oddziaływania na środowisko i informowania o stanie środowiska, monitoring oraz wczesne ostrzeganie,

·         Podnoszenie świadomości, edukacja i udział społeczeństwa.

II. Zrównoważona turystyka w Konwencji Karpackiej

1. Wdrażanie artykułu 9

Artykuł 9 Konwencji Karpackiej będzie wdrażany poprzez opracowywanie międzynarodowych, skoordynowanych planów zarządzania oraz poprzez działania w transgranicznych obszarach chronionych.

Skoordynowane i wspólne plany zarządzania

• Są niezbędne dla promocji zrównoważonej turystyki na poziomie  międzynarodowym;
• Zapewniają, że wspólne przedsięwzięcia będą realizowane pomimo granic narodowych;
• Powinny być opracowane i wdrażane we współpracy z partnerami społecznymi;
• Powinny brać pod uwagę różne opcje rozwoju turystyki oraz zawierać mechanizm monitorowania i kontroli wdrażania planu.

Transgraniczne obszary chronione

• Zapewniają możliwość zaawansowanej współpracy pomiędzy sąsiadującymi krajami;
• Stanowią kluczową atrakcję turystyczną w regionie ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze i kulturowe;
• Już teraz możemy wymienić wiele przykładów współpracy transgranicznej w obszarach chronionych (Babia Góra, Tatry oraz Bieszczady).

2. Grupa robocza ds. Turystyki

W celu zaplanowania konkretnych działań wdrażających artykuł 9 Konwencji Karpackiej została powołana Grupa robocza ds. turystyki, która opracowała projekt Protokołu Turystycznego do Konwencji Karpackiej oraz Strategii Przyszłego Rozwoju Turystyki w Karpatach.

Rekomendacje Grupy Roboczej na II Konferencję Stron Konwencji Karpackiej (2008 rok):

• Grupa Robocza zidentyfikowała szkodliwy wpływ niezrównoważonej turystyki na zasoby naturalne i kulturowe w Karpatach. Stan ten wynika między innymi z niewystarczającego egzekwowania istniejącego prawa i niedostatecznego planowania zrównoważonej turystyki na poziomie krajowym.
• Grupa Robocza przekonuje Strony i innych partnerów do planowania, rozwijania i zarządzania turystyką w Karpatach zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego, do czasu sfinalizowania i przyjęcia Protokołu i Strategii ds. Turystyki.

3. Protokół ds. turystyki

Protokół zawiera wytyczne dotyczące zrównoważonego planowania, rozwoju i zarządzania turystyką w Karpatach, w tym również turystyką międzynarodową. Dokument ten zobowiązuje Strony Konwencji do angażowania władz lokalnych i regionalnych w planowanie i wdrażanie turystyki zrównoważonej. Zakłada również działania zachęcające do rozwoju turystyki zrównoważonej: wsparcie zastosowania technologii przyjaznych środowisku w obiektach turystycznych, certyfikaty i znakowanie oraz obniżenie podatków.

Proponowane działania:

1. Promocja Karpat, jako wyjątkowego celu podróży;

Cel ten będzie realizowany poprzez zintegrowany rozwój produktów i usług zrównoważonej turystyki oraz wieloaspektową promocję Karpat;

2. Zarządzanie turystyką w Karpatach;

Zarządzanie powinno integrować potrzeby społeczności lokalnych oraz ochronę przyrody i dziedzictwa kulturowego;

3. Podnoszenie świadomości w zakresie rozwoju turystyki zrównoważonej;

Budowanie kompetencji społeczności lokalnej oraz innych grup związanych z Karpatami lub je odwiedzających poprzez szkolenia oraz kampanie edukacyjne, promocyjne i informacyjne;

IV.                Wsparcie zrównoważonego rozwoju Karpat poprzez turystykę przyjazną środowisku

Projekt Wsparcie zrównoważonego rozwoju Karpat poprzez turystykę przyjazną środowisku realizowany jest przez Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa (Zakład Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska, http://www.gridw.pl) w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Ekopsychologia oraz organizacją ANPED (Northern Alliance for Sustainability) z Holandii. Przedsięwzięcie zostało objęte honorowym patronatem Ministra Środowiska oraz Marszałków Województw: Małopolskiego, Podkarpackiego i Śląskiego. Działania prowadzone są w porozumieniu zarówno z Tymczasowym Sekretariatem Ramowej Konwencji o Ochronie i Zrównoważonym Rozwoju Karpat w Wiedniu, jak i polskim Krajowym Punktem Kontaktowym Konwencji ustanowionym w strukturach Ministerstwa Środowiska.

Projekt jest realizowany w okresie styczeń 2009 – listopad 2010 dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych. Działania są skierowane do przedstawicieli gmin karpackich: samorządów, organizacji pozarządowych i turystycznych, właścicieli gospodarstw agroturystycznych, społeczności lokalnych w województwie małopolskim, podkarpackim i śląskim.

Głównym celem projektu jest upowszechnienie zasad zrównoważonego rozwoju w działalności turystycznej w polskich Karpatach, promowanie już stosowanych w Karpatach dobrych praktyk zrównoważonej turystyki, szkolenia dla pracowników samorządowych oraz wspieranie partnerstw lokalnych zawiązywanych w celu opracowania zarysów strategii / koncepcji rozwoju zrównoważonej turystyki w gminach karpackich.

Główne działania w projekcie:

1. Inwentaryzacja dobrych praktyk zrównoważonej turystyki w Karpatach

Działanie to mam na celu promocję a przykładów skutecznego wdrożenia przez wybrane gminy karpackie przedsięwzięć związanych z turystyką przyjazną środowisku. Zinwentaryzowane następujące dobre praktyki:

1. Bieszczadzka Marka Lokalna;
2. Chata Bojkowska – ośrodek zrównoważonego rozwoju;
3. Droga Knurowska - Gościniec Barabów: historyczna droga strategiczna z Harklowej do Ochotnicy;
4. Ekomuzeum Bieszczadzkie „Trzy Kultury”;
5. Ekomuzeum Lanckorona;
6. Górskie trasy rowerowe na pograniczu czesko-polsko-słowackim;
7. Przysłop pod Babią Górą - przysiółek przyjazny środowisku;
8. Stowarzyszenie Gościniec 4 Żywiołów;
9. Trasy narciarstwa biegowego na Kubalonce (Wisła – Istebna);
10. Szlak rowerowy „Zielony Rower”;
11. Święto Chleba w gospodarstwie agroturystycznym "U Flika";
12. Sianokosy w gospodarstwie agroturystycznym "Paryja";
13. "Owca ponad podziałami";
14. Chlebowa Chata w Górkach Małych k. Brennej – „od ziarenka do bochenka”;
15. Karpacki Szlak Rowerowy;
16. Działalność Lokalnej Organizacji Turystycznej „Beskid Zielony”;
17. Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy;
18. Podkarpackie Winnice - odrodzenie tradycji winiarskich w polskich Karpatach;
19. „O zabudowie Lanckorony” - krajoznawcze podchody / Wędrówki tematyczne -
    "O zabudowie Lanckorony";
20. Szlak Wołoski;

2. Seminaria szkoleniowe „Wspólnie dla Karpat, czyli jak planować i rozwijać turystykę przyjazną środowisku w Twojej Gminie”.

Zorganizowanych zostało 6 seminariów szkoleniowych (po dwa w każdym karpackim województwie) dla przedstawicieli gmin karpackich: władz samorządowych, organizacji pozarządowych i turystycznych, mediów i in. Seminaria dotyczą  sposobów wdrażania zapisów Konwencji Karpackiej w zakresie rozwoju zrównoważonej turystyki w regionie.

3. Lokalne partnerstwa na rzecz zrównoważonej turystyki

Gminne grupy partnerskie będą opracowywać koncepcję rozwoju zrównoważonej turystyki w swoich gminach opartej na zapisach Konwencji Karpackiej, wraz z planem ich wdrożenia. W skład grupy partnerskiej powinny wejść – oprócz przedstawicieli samorządu lokalnego – także np. przedstawiciele lokalnej organizacji pozarządowej, organizacji turystycznej, domu kultury, usługodawców (w tym kwaterodawców), przedstawicieli dyrekcji obszarów chronionych, nadleśnictw i innych instytucji. Zarysy strategii wezmą udział w specjalnym konkursie.

4. Kampania informacyjna

Celem kampanii będzie zwrócenie uwagi karpackiej społeczności na rolę zrównoważonej turystyki w rozwoju gminy i regionu. Pojawimy się na wybranych karpackich imprezach regionalnych, upowszechniając informacje nt. zrównoważonej turystyki i Konwencji Karpackiej wśród społeczności lokalnych i turystów odwiedzających region.

5. Konferencja Karpacka

Uwieńczeniem Projektu będzie 2 - dniowa konferencja (jesień 2010) służąca dyskusji i wymianie doświadczeń nt. rozwoju zrównoważonej turystyki i współpracy regionalnej w tej dziedzinie. Nastąpi podsumowanie konkursu na zarys strategii rozwoju zrównoważonej turystyki i nagrodzenie zwycięzców, prezentacje dobrych praktyk, poradnika i portalu "Wirtualne Karpaty".